Šta je to struganik? Da li znate na šta se tačno ovaj pojam odnosi?
Struganik je naziv za prirodni kamen iz istoimenog sela u opštini Mionica, koji se od davnina koristi u građevinarstvu i danas ima istaknuto mesto u modernoj arhitekturi. Pored toga što je prepoznatljiva po visokim estetskim kvalitetima, lakoj obradi, te dostupnim rezervama, ova vrsta prirodnog kamena ima povoljnu cenu i stoga široku primenu u Srbiji i šire. Prirodni kamen iz sela Struganik i struganičkih majdana koristi se za uređenje spoljnih i unutrašnjih prostora, pa čak i za zidanje.
Osobine struganičkog kamena
Struganički kamen poseduje izrazitu čvrstinu i otpornost na razne vremenske prilike i ekstremne temperaturne razlike, kao i izdržljivost na pritisak i habanje. Ima visoku otpornost i na klizanje. Kvalitet i dugotrajnost ova vrsta prirodnog kamena duguje svom sastavu. Struganik se petrološki opisuje kao slojevit laporovitni krečnjak sadrži do 97% kalcijum karbonata (CaCO3) i spada u sedimentne stene.
Statistička analiza fizičko-mehaničkih svojstava struganičkog kamena pokazuje da njegov kvalitet zadovoljava većinu zahteva nacionalnog standarda za primenu u enterijeru i eksterijeru. Pripada kategoriji teškog, tvrdog i malo poroznog kamena, vrlo malo upija vodu i otporan je na dejstvo mraza.
Struganik može da bude lomljeni i sečeni kamen debljine od 1 do 10 cm. Ima reljefastu i hrapavu površinu ili je pak potpuno ravan. Najčešće je žute ili sive boje, mada postoji i u beloj i plavoj nijansi. Njegova jedinstvena lepota povećava estetiku svakog prostora. Struganički lomljeni kamen se dobija u obliku ploča, a ukoliko je sečen, uglavnom je u obliku štanglica, krajca ili bunja i tada nema debljinu veću od 5 cm.
Primena struganičkog kamena
Struganik spada u najpoznatije i najtraženije vrste prirodnog kamena na našim prostorima i ima veliku primenu u građevinarstvu, te dizajnu enterijera i eksterijera. Koristi se za vertikalna i horizontalna oblaganja raznih površina – od temelja, stepenica, staza, preko stubova, cokli i ograda do fasada i zidova. Bilo da se upotrebljava u vidu ploča ili kao lomljeni struganički kamen, značajno doprinosi estetici i vrednosti nekretnine. Odličan je građevinski materijal za staze za dvorište, te za oblaganje fasada i dvorišnih ograda. Koristi se i za popločavanje tremova i prilaza.
Iako se uglavnom preporučuje za uređenje eksterijera, njegova upotreba u unutrašnjem prostoru je i te kako moguća. Kao kamen za podne i zidne površine, može se lakirati, a lepi se građevinskim lepkom ili cementnim malterom. Zbog svoje dekorativnosti predstavlja izuzetno otmeno i sofisticirano rešenje kako za zidove, tako i za kamine i šankove. Štanglice prirodnog kamena struganika su odličan način da unesete glamur i luksuz u prostor. Moguće je obložiti jedan zid ili pak kamin u dnevnom boravku. Oblaganje zida u kupatilu postiže se jedinstven estetski nivo i efekat zen oaze.
Ploče struganičkog kamena mogu se koristiti za popločavanje podova privatnih kuća, kao i ugostiteljskih i poslovnih objekata. S obzirom na kvalitet, dugotrajnost i lako održavanje smatra se jednom od najisplativijih opcija za uređenje enterijera, bilo da se koristi kao podna obloga, bilo za oblaganje vertikalnih površina.
Geografsko poreklo i ekspoloatacija struganika
Struganički kamen duguje svoj naziv selu Struganiku, na čijem području se i javlja u moćnim naslagama. Kolubarski okrug je poznat po majdanima litografskog kamena više od jednog veka.
Ekspolatacija struganičkog kamena počela je još u 18. veku i od tada je korišćen u arhitekturi brojnih građevina. Neke od njih su impozantno zdanje Bečke državne opere i deo Memorijalnog centra “Josip Brzo Tito”. Ploče od struganičkog kamena korišćene su prilikom obnove Starog grada u Budvi, kao i za popločavanje pijace Zeleni venac.
Prema najranijim istorijskim podacima, masovnije vađenje prirodnog kamena po prvi put je sprovela italijanska kompanija pod upravom Pijetra Dominika, i to za vreme austrijske okupacije. Brdo na kom se odvijala ekspoloatacija kamena ostalo je poznato pod nazivom Pjerovo ili Perovo brdo, upravo prema glavnom izvođaču radova.
Sredinom 19. veka, tačnije 1857. godine otvoren je i prvi rudnik litografskog kamena. Kamen je obrađivan u obliku ploča i korišćen za popločavanje trotara, crkvenog poda i kuća. Upotrebljavan je i za izradu tocila. Industrijsko obrađivanje struganika počelo je u 20. veku (1927. godine). Najpoznatije društveno preduzeće koje se bavilo ekspolatacijom kamena je “Kolubara”.
Kamenorezački zanat u Mionici
S obzirom na velike količine obradivog kamena na teritoriji sela Struganik, sasvim je logično što je došlo do razvoja kamenorezačkog zanata u ovom kraju. Pravu ekspanziju kamenorezanje je doživelo nakon zatvaranja društvenog preduzeća „Kolubara” i privatizacije. Kako u ovom reonu danas postoji 80 kamenoloma manje i srednje veličine i tek nešto više od 100 kuća, to praktično znači da svako domaćinstvo ima svoj kamenolom. Mnogi se bave obradom i prodajom prirodnog kamena – praveći ploče različitih oblika, veličine i debljine, koristeći pritom dijamantske testere za njegovo rezanje uz stalno kvašenje vodom.
Osim kao sečeni, struganički kamen se koristi kao prirodno lomljeni mozaik. Zanimljivo je da je uprkos svim kvalitetima struganički kamen tek poslednjih decenija počeo masovnije da se koristi na ovim prostorima. Tako je, primera radi, inicirajući razvoj litografije u Srbiji, Grafički odsek Fakulteta primenjenih umetnosti u Beogradu stavio je u prvi plan upotrebu upravo kamena struganika.
